AMD (ang. Age-Related Macular Degeneration) – zwyrodnienie plamki związane z wiekiem, jest przewlekłą i postępującą chorobą centralnej części siatkówki rozwijającą się najczęściej u osób starszych1. Choroba powoduje ograniczenie pola widzenia centralnego, czyli możliwość widzenia na wprost, a zatem i wykonywania typowych codziennych czynności, takich jak czytanie czy prowadzenie samochodu. W zaawansowanych stadiach powoduje utratę wzroku.
Choroba występuje w dwóch postaciach:
- AMD w postaci suchej to zanik siatkówki w centralnej części plamki. Szacuje się, że postać sucha dotyczy 80–90% pacjentów z rozpoznanym zwyrodnieniem plamki AMD2
- nAMD, czyli zwyrodnienie w postaci wysiękowej, dotyczy około 10% przypadków i charakteryzuje się tworzeniem nieprawidłowych, przeciekających naczyń krwionośnych o zwiększonej przepuszczalności, przez które krew i krwinki mogą przedostawać się do przestrzeni zewnątrznaczyniowej3.
Czynnikami ryzyka, mogącymi przyczynić się do pojawienia choroby, są4:
- stres oksydacyjny i stan zapalny,
- czynniki genetyczne,
- palenie tytoniu,
- wysokie ciśnienie krwi,
- podwyższony poziom cholesterolu.
Roczna zachorowalność na AMD zależy od wieku i kształtuje się na poziomie 5/1000 osób w wieku 60–69 lat, 30/1000 w przedziale wiekowym 70–79 lat oraz 104/1000 w wieku 80–89 lat5. U około 40% pacjentów, u których rozpoznano AMD, w ciągu 5 lat zmiany zwyrodnieniowe pojawiają się również w drugim oku6.
Objawy AMD7
Choroba może przebiegać przez dłuży czas bezobjawowo, dlatego szczególnie po 50. roku życia należy regularnie kontrolować stan siatkówki. Mogą pojawić się takie objawy jak:
- niewyraźne widzenie,
- druzy, czyli małe żółtawe skupiska w siatkówce, w których mogą znajdować się szczątki uszkodzonej tkanki.
Diagnostyka AMD8
- Badanie ostrości widzenia
- Badanie ostrości wzroku służy ocenie zdolności rozdzielczej siatkówki, czyli postrzegania dwóch punktów położonych w bezpośredniej bliskości jako punktów oddzielnych.
- Badanie wykonuje się na tablicach z optotypami (pojedynczymi znakami, tj. litera, cyfra lub obrazek), które ułożone są w rzędach, a w każdym kolejnym ich wielkość się zmniejsza. Przy każdym rzędzie podana jest odległość, z jakiej optotypy powinny być prawidłowo odczytane.
- OCT siatkówkowe, czyli tomografia plamki
- Ocenia stan anatomiczny plamki, tj. obszar w siatkówce znajdujący się w tylnym biegunie oka, który umożliwia wyraźne widzenie.
- Badanie pokazuje stan siatkówki w okolicy plamki, wylicza jej grubość w tym obszarze oraz poddaje wartości grubości analizie statystycznej, porównując badaną siatkówkę do normy przyjętej dla osób zdrowych.
- Przedstawienie parametrów siatkówki w postaci wartości liczbowych umożliwia dodatkowo analizę zachodzących zmian w czasie i ocenę progresji lub regresji choroby w trakcie obserwacji lub leczenia.
- Ocena dna oka
- Obejmuje ocenę dna oka oraz odcinka przedniego w lampie szczelinowej (po rozszerzeniu źrenicy), gonioskopię (badanie kąta przesączania), pomiar ciśnienia śródgałkowego.
- W niektórych przypadkach może być pomocne wykonanie angiografii fluoresceinowej.
Leczenie AMD9
Aktualnie złotym standardem leczenia AMD jest doszklistkowe podawanie inhibitorów VEGF. Jest to leczenie farmakologiczne lekami z grupy blokerów białka VEGF, podawanymi w iniekcji (zastrzyku) do komory ciała szklistego. Liczne badania kliniczne wykazały, że jest to terapia skuteczna i bezpieczna.
Obecnie w terapii podawania inhibitorów VEGF dostępne są:
- przeciwciała monoklonalne wobec czynników VEGF-A,
- rozpuszczalny receptor-pułapka wiążący czynniki VEGF-A i PlGF,
- fragment przeciwciała monoklonalnego wobec czynników VEGF-A,
- przeciwciało monoklonalne wobec czynników VEGF-A i ANG-2.
Do innych opcji terapeutycznych należą:
- fotokoagulacja laserowa,
- terapia fotodynamiczna.
1 Owen C.G. i in., The estimated prevalence and incidence of late stage age related macular degeneration in the UK, „Br J Ophthalmol” 2012;96:752e756; Bhutto I., Lutty G., Understanding age-related macular degeneration (AMD): relationships between the photoreceptor/retinal pigment epithelium/Bruch’s membrane/choriocapillaris complex, „Mol Aspects Med” 2012;33(4)295–317
2 Rekomendacja nr 86/2020 z dnia 4 grudnia 2020 r. Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji w sprawie objęcia refundacją produktu leczniczego: Beovu (brolucizumab), w programie lekowym „Leczenie neowaskularnej (wysiękowej) postaci zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem (AMD) (ICD-10: H35.3)”, https://bipold.aotm.gov.pl/assets/files/zlecenia_mz/2020/223/REK/RP_86_2020_Beovu_zaczernienia_BIP_REOPTR.pdf [dostęp: 11.2022]
3 Grabska-Liberek I. i in, Jaskra pierwotna otwartego kąta i zwyrodnienie plamki związane z wiekiem jako główne przyczyny nieodwracalnej utraty wzroku we współczesnym świecie. Nowe możliwości diagnostyki i terapii, „Postępy Nauk Medycznych” 2019;1:42–48.
4 Owen C.G., et al., The estimated prevalence and incidence of late stage age related macular degeneration in the UK, „Br J Ophthalmol” 2012;96:752e756.
5 Rekomendacja nr 4/2010 Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych z dnia 18 stycznia 2010 r. Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji w sprawie zakwalifikowania świadczenia opieki zdrowotnej „iniekcja doszklistkowa przeciwciała monoklonalnego w celu leczenia neowaskularnej postaci zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem (AMD)”, jako świadczenia gwarantowanego
https://wwwold.aotm.gov.pl/assets/files/rada/rekomendacje_stanowiska/2010/R4-2010-AMD/R_4_2010_AMD_SRK_3-2-2010.pdf [dostęp: 11.2022]
6 AMD zwyrodnienie plamki, „Instytut Oka”, https://instytutoka.pl/zwyrodnienie-plamki-zwiazane-z-wiekiem [dostęp: 11.2022]
7 Związane z wiekiem zwyrodnienie plamki żółtej (AMD), „Wiedza Pacjenta by Roche” https://wiedzapacjenta.roche.pl/pl/trials/eye-disorder/amd.html [dostęp: 11.2022]
8 Mitchell P., O diagnostyce, leczeniu i profilaktyce AMD, „Przegląd Okulistyczny” 2010, nr 4 (36), s. 8, https://www.przegladokulistyczny.pl/o_diagnostyce_leczeniu_i_profilaktyce_amd [dostęp: 11.2022]
9 Holz F.G. i in., Multi-country real-life experience of anti-vascular endothelial growth factor therapy for wet age-related macular degeneration, „British Journal of Ophthalmology” 2015;99:220-6; Schmidt-Erfurth U. i in., Intravitreal aflibercept injection for neovascular age-related macular degeneration: ninety-six-week results of the VIEW studies, „Ophthalmology” 2014;121:193–201; Heier J.S. i in., The Angiopoietin/Tie pathway in retinal vascular diseases: a review, „Retina-J Ret Vit Dis” 2021;41:1-19.